هنر سرمه دوزی

با مجله اینترنتی برگک در یک مطلب تازه از صنایع دستی همراه باشید :

 

صنایع دستی و هنرهای سنتی,سرمه دوزی, رودوزی‌های سنتی

سرمه دوزی یکی از رودوزی‌های شاخص و فاخر ایرانی است، نخ سرمه به عنوان مواد اولیه اصلی این هنر نخی است که با استفاده از طلا‌ و یا نقره یا مطلا‌ و آلیاژهایی به صورت لوله‌ای صاف و محکم و یا انعطافی و یا به صورت چهار گوش مربعی یا مستطیل تابیده می‌شود . این نوع نخ حالت ارتجاعی دارد و به هر شکل ممکن حالت می‌گیرد. ( البته امروزه بیشتر به صورت فنر ریز و طویلی است که به‌اندازه لا‌زم بریده شده و سوزن و نخ از داخل آن عبور کرده و بر روی پارچه دوخته می‌شود

 

از تاریخچه این نوع دوخت در دوران کهن، نوشته ای در دست نیست ولی آنچه مسلم است توجه ایرانیان به آرایش یقه لباسها وسمبوسه های لشگری و درباری و تزئین درفشها آنها را وادار به تولید این نوع نخهای تزئینی میکرد.
زمان رواج این نوع نخ را می توان دوره اشکانیان دانست . در این دوره فراورده های دوخت تزئینی که یکی از اقلام صادراتی ایران را تشکیل می داد و یکی از هنرهایی که اسکندر مقدونی را به حیرت واداشته بود وجود پارچه های زرفت ودوختهای تزئینی ایرانی بود که سرمه دوزی نیز یکی از این دوختها بوده است .

 

در دوره ساسانی نیز این هنر ادامه داشت تا اینکه در دوره صدر اسلام با عنایت به تعهدات هنرمندان ایرانی برای تولید پرده خانه خدا سرمه دوزی به منتها درجه شکوفایی رسید در این دوره سوره های کوتاه و یا آیاتی از قرآن مجید بشیوه خطوط سته محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع طراحی و سرمه دوزی می کردند ولی روی نوشته یا قبلا نخ ضخیمی مثل قیطان می دوختند بعد روی آنرا با سرمه دوزی بصورت ساقه دوزی می پوشاندند تا جلای خاصی به آن می بخشید یا در پرده فیس خانه خدا که یادگار دوران تیموری است و اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود.

 

صنایع دستی و هنرهای سنتی,سرمه دوزی, رودوزی‌های سنتی

 

انواع دوختها از جمله :ابریشم دوزی، گلابتون دوزی، ده یک دوزی، کمند دوزیف شرفه دوزی و سرمه دوزی در ان دیده می شود.
در تمام دوره های اسلامی این دوخت از مجد و شکوه بالایی برخوردار بوته است . دوره اوج این هنر در عصر صفوی بوده است .
آثار باقیمانده از این دوره خود گواه بر این مدعا است . پرده نفیسی که در موزه هنرهای تزئین یایران نگهداری می شود و مربو ط به این دوره می باشد گویای اوج تحول این هنر می باشد . در روی این پرده که با نقش محرابی حیوانی طراحی و نقش پردازی گردیده است انواع دوختهایی از قبیل : گلابتون دوزی، ده یک دوزی، پیله دوزی، سرمه دوزی و ملیله دوزی دیده می شود. در دوره های بعدی یعنی افشار، زند ، قاجار و معاصر، این دوخت به سیر تحول خود ادامه داده و در این دوره ها نخهای سرمه از لحاظ کیفی و کمی اصالت خود را از دست داده اند ولی تعداد آثار باقیمانده از ایندوران حکایت از ادامه رواج این دوخت دارد.

این دوخت در اکثرموارد با دوختهای دیگر هماره می باشد مثل دوختهایی از قبیل : پیله دوزی، ملیله دوزی، گلابتون دزیف شرفه دوزی، شمسه دوزی، ده یک دوزی، صدف دوزی، سنگ دوزی، مرصع دوزی، منجوق دوزی،پولک دوزی، زغره دوزی، مروارید دوزی و غیره.

نقوش متعددی که در سرمه دوزی بکار گرفته می شود عبارتند از : انواع گلهای گلدانی و صحرایی و حاشیه ای و جناغی، حرابی، محرماتی راست و کج، انواع بته جقه ای ها، سروی، سروچه، گل بادامی، انواع خطوط و کلمات بخصوص خطوط طغرایی معمایی، مثنی، دیوانی، گلزار، اسلیمی و ختایی، نقوش حیوانی و انسانی، انواع پرندگان بخصوص طاووس، جغد، خوشه های انگوری، انواع میوه ها، ستاره ها، ترنی و سر ترنجی و نیم ترنجی و کتیبه ای و غیره.

 

از سرمه دوزی برای تزئین : انواع تابلوهای تزئین، تزئینات دور یقه، پبش سینه، سمبوسه، کمربند و کیسه های پول، قلمدانف شانه، مسواک، قیچی، مهر، سرمه دان، رویه سینه، حنابندان عروس، سفره های قند، بقچه سوزنی، سجاده، پرده های نفیس، جهازیه عروس، رویه جعبه های نفیس، رو میزی، رو کوسن، و غیره استفاده می نمایند.
از مراکز این دوخت می توان به شهرهای : اصفهان، تهران، بندرعباس، کاشان، یزد، استان هرمزگان و قسمتی از استان کردستان و قزوین اشاره نمود.

 

صنایع دستی و هنرهای سنتی,سرمه دوزی, رودوزی‌های سنتی

 

این دوخت معمولا بر روی: مخمل، ماهوت، ابریشم، تافته، اطلس، ساتن، و پارچه های ابریشمی انجام می گیرد.

برای دوخت سرمه نخست طرح را روی کاغذ کشیده و روی پارچه نقش اندازی نموده و طرح را روی پارچه رواندازی نموده سپس طرح را بوسیله پنبه یا فتیله یا ابریشم برجسته نموده و با بست های ریز و چسب، بر زمینه محکم می نمائیم سرمه هایی که در دسته های 5 الی 25 سانتیمتری است بدقت یکی از رشته های سرمه را جدا می کنیم . البته موقع قیچی نمودن باید دقت نمائیم که سر نخ سرمه بجایی گیر نکند که تمام رشته باز شود سرمه را به اندازه دلخواه بریده و سوزن و نخ را توی سرمه فرو میکنیم و قسمت داخل متن را ساتن دوزی یا زرک دوزی می نمائیم هنگامی که برگهای طرح بزرگ می باشد باید آن را از طول به دو قسمت کنیم سپس هر قسمت را با سرمه.

 

با دوخت برگ دوزی جناغی جداگانه می دوزیم طوری که مشخص شود . باید سعی نمائیم شلالها کاملا کنار هم و موازی با یکدیگر در هر قسمت دوخته شود . دوخت ساقه ها بشیوه ساقه دوزی باید انجام شود . با سرمه میتوان انواع دوختها قلاب، دندان موشی، زیگزاگ دوزی و همچنین انواع دوختهای تزئین را انجام داد.

 

از انواع دوختهائی که بیشتر در این دوخت بکار می رود می توا ن به دوخت : زنجیره ای، برگ دوزی، جناغی، دوردوزی، مارپیچ الوان روی زنجیره، دوخت ساتن، دوخت مورب، ساقه دوزی و بست دوزی، دندان موشی و زیگزاگ های مختلف را نام برد . از انواع سرمه های موجود می توان به سرمه مات، سرمه الماسی )شان شاین(، سرمه بلرسنت طلایی و نقره ای، سرمه ساده وباریک و ضخیم و سرمه فرانسوی اشاره نمود.

 

خانم زینب السادات عارفی متولد اول بهمن ۱۳۳۶ تهران که در سرمه دوزی سابقه ۳۵ ساله دارد. مدت ۸ سال است که حرکتی نوین را در دوخت سرمه ایجاد کرده که حاصل آن خلق آثار نفیس و ارزشمندی است تحسین برانگیز و درخور تقدیر البته ایشان آنرا نتیجه یک اتفاق در زندگی خود می‌داند که سبب تفاوت نگاه وی به سرمه دوزی و ایجاد سبک و سیاق کنونی وی شده وجود عناصر هنری نظیر بافت، رنگ، طرح، نقطه و خط در کنار فناوری نوین در دوخت سرمه و تلفیق آگاهانه گذشته و حال، با اولین نگاه به آثار ایشان به چشم می‌خورد بطوری که می‌توان دریافت که بیان بصری و شیوه‌های کاربرد تکنیک در دوخت هر دو در قالب طراحی موزن و فن استادانه در جهت یکدیگر حرکت می‌کنند، نقوش و طرح‌های اسلیمی و گل‌های ختایی حالتی استوار و تذهیب گونه دارند.

 

صنایع دستی و هنرهای سنتی,سرمه دوزی, رودوزی‌های سنتی

 

دوخت سرمه‌ها به گونه‌ای اجرا شده که گویی با مداد طراحی نقوش را با‌هاشورهای منظم و در موازات هم پدیدار کرده و در موارد لزوم مواد دیگری چون مروارید‌های ریز و منجوق و پولک و پارچه‌های مخمل و ترمه و ساتن بکار گرفته شده تا حضور رنگ را در آثار خود متجلی سازد. قدر مسلم این رخداد اتفاقی نبوده بلکه حاصل بلوغی هوشمندانه و حرکتی درست و انسجام یافته و متشکل از عناصر هنری و فنی در ساختار کلی در ادامه مسیری بوده که سال‌ها پیش آغاز گردیده بود.

 

با وجود خلق و خوی صبورانه و آرام و تعمق در بیان متواضعانه وی بی دلیل نیست که حاصل چیدن تک تک میلیون‌ها بخیه‌ای که با بردباری هرچه تمام‌تر و با دقت و ظرافت بسیار کنار یکدیگر دوخته شده، آنچنانکه زیبایی از پس تلا‌لو زر و سیم طلوع می‌کند. اگر چه بسیاری از هنرهای اصیل و مردمی‌در طول زمان دستخوش تغییرات و فراز و نشیبهایی بوده‌اند، سرمه دوزی نیز از این قائده مستثنی نبوده اما تعمق، تفکر و چاره‌اندیشی دلسوزانه در زمینه حفظ، احیای ارزش‌های ملی، فرهنگی و هنرهای اصیل ایرانی و تحولا‌ت عمیق به لحاظ هنری و فنی، کاربردی و طراحی با استفاده از فناوری‌های نوین لزوما محسوس می‌باشد آنچنانکه در خور و شایسته شان هنرمندان بی ادعای صنایع دستی و هنرهای سنتی است بدون هیچ گونه شعارزدگی بکوشیم چرا که صنایع دستی امروز را شعور باید نه شعار.

 

صنایع دستی و هنرهای سنتی,سرمه دوزی, رودوزی‌های سنتی

منبع تصاویر: molanagallery.com

امیدواریم از این مطلب بهره کافی را برده باشید ، بزودی با شما همراه خواهیم بود در یک مطلب تازه تر از دنیای صنایع دستی

مجله اینترنتی برگک آرزوی بهترینها را برای شما دارد.

لینک منبع

امتیاز شما به این مطلب

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این قسمت را پر کنید
این قسمت را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.

keyboard_arrow_up